فدک کجاست؟

چگونه به پیامبرصلی الله علیه وآله رسید؟

به چه دلیل به حضرت فاطمه سلام الله علیهابه ارث رسید و سرانجام آن چه شد؟

فدک یکی از دهکده های آباد و حاصل خیزنزدیک خیبر است و تا مدینه، 140 کیلومتر فاصله دارد. درسال هفتم هجری، قلعه هایخیبر، یکی پس از دیگری فتح شدند و قدرت مرکزی یهود در هم شکست و ساکنان فدک تسلیمشدند و در برابر پیامبر متعهد شدند که نیمی از زمین ها و باغ های خود را به آن حضرتواگذار کنند و نیمی دیگر را برای خود نگه دارند و افزون بر این، آنها کشاورزی سهمپیامبرصلی الله علیه وآله را هم به عهده گرفتند تا در برابرش مزدی دریافت کنند. سرزمین هایی که بدون هجوم نظامی به دست مسلمانان می افتند، به شخص رسول خداصلی اللهعلیه وآله تعلق دارند و او هر گونه بخواهد، می تواند در آنها تصرف کند. وقتی آیه «وآتِ ذَالقربی حقّه و المسکین و ابن السبیل و لاتبذّر تبذیر»1 نازل شد، پیامبراسلام، دخترش فاطمهسلام الله علیها را خواست و فدک را به اوداد.2

سرگذشت فدک پس از پیامبرصلی الله علیه وآله

پس از پیامبرصلی الله علیه وآله، حضرتفاطمهسلام الله علیها از فدک محروم شد و کارگرانش را از فدک بیرون کردند. آن حضرتبرای پس گرفتن فدک، بسیار کوشید؛ ولی دستگاه خلافت از این کار سر باز زد. ممنوعیتحضرت فاطمهسلام الله علیها از تصرف در فدک در زمان خلافت ابوبکر پی ریزی شد. ابنابی الحدید معتزلی که فردی عالم و سنی مذهب است، می نویسد:
«ابراهیم بن سعید ثقفی از ابراهیم بن میموناز عیسی بن عبداللّه بن محمدبن علی بن ابی طالب علیه السلام از پدرش و او از جدش واو از علی علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت فرمود: فاطمهسلام الله علیها نزدابوبکر رفت و به او فرمود: پدرم فدک را به من بخشید وعلی و امّ ایمن بر این مطلبگواهند. ابوبکر گفت: تو جز حق و راستی، چیزی به پدرت نسبت نمی دهی؛ من آن را به توبخشیدم و بعد تکه ای از پوست طلبید و سند فدک را برای حضرت زهراسلام الله علیهانوشت. حضرت از نزد او خارج شد و در بین راه به عمر رسید. عمر پرسید: ای فاطمه! ازکجا می آیی؟ گفت: از نزد ابوبکر می آیم؛ به او گفتم که رسول خداصلی الله علیه وآلهفدک را به من بخشید و علی علیه السلام و ام ایمن نیز بر این مطلب گواهند و او فدکرا به من برگرداند و این نوشته را به من داد. عمر نوشته را از آن حضرت گرفت و نزدابوبکر آمده، گفت: تو فدک را به فاطمه[سلام الله علیها] داده ای و سندش را نوشتهای؟ گفت: آری. گفت: علی[ علیه السلام] به سود خود گواهی می دهد و ام ایمن یک زناست؛ بعد آب دهان بر روی آن سند انداخته، نوشته را پاک و سند را پارهکرد».
همچنین روایت شده کهابوبکر پس از گواهی امیرالمؤمنین علیه السلام دستور داد فدک را به حضرت زهراسلامالله علیها بدهند؛ اما عمر بر این حک اعتراض کرده، نوشته را پاره کرد.3 پساز آن که معاویه به قدرت رسید، فدک را میان مروان، عمروبن عثمان و پسرش یزید، تقسیمکرد. در دوران خلافت مروان، همه فدک در اختیار وی قرار گرفت و او آن را به پسرشعبدالعزیز داد. عبدالعزیز نیز فدک را به پسرش عمر داد. عمربن عبدالعزیز فدک را بهفرزندان حضرت فاطمه سلام الله علیها برگردانید.
پس از درگذشت عمربن عبدالعزیز، فدک دراختیار خلفای بعدی قرار گرفت و تا روزی که حکومت امویان ادامه داشت، در اختیار آنانماند. وقتی حکومت به بنی عباس رسید، سفّاح آن را به عبدالله بن حسن برگرداند. پس ازسفاح، منصور دوانقی فدک را از فرزندان زهراسلام الله علیها گرفت. فرزند منصور (مهدی) فدک را به فرزندان زهراسلام الله علیها بازگردانید. پس از مهدی، موسی وهارون، دوباره فدک را از فرزندان حضرت فاطمهسلام الله علیها پسگرفتند.
وقتی خلافت بهمأمون عباسی رسید، به طور رسمی، فدک را به فرزندان حضرت زهراسلام الله علیهابازگردانید. پس از مأمون نیز وضعیت فدک چنین بود؛ گاهی آن را برمی گرداندند و گاهیپس می گرفتند. در عصر آنها، فدک مسئله ای سیاسی به شمار می آمد؛ نه انتفاعی واقتصادی. خلفای عباسی و اموی به درآمد فدک نیاز نداشتند و برای همین وقتی عمربنعبدالعزیز فدک را به فرزندان فاطمهسلام الله علیها بازگرداند، بنی امیه او را سرزنشکردند و گفتند: تو با این کار، ابوبکر و عمربن خطاب را تخطئهکردی.4
مسلم بن حجاجنیشابوری، در کتاب معروفش «صحیح مسلم»، داستان مطالبه فدک از سوی حضرت فاطمهسلامالله علیها را به طور مشروح آورده و از عایشه چنین نقل کرده است: حضرت فاطمهسلامالله علیها پس از امتناع خلیفه از بازگرداندن فدک، با او قهر کرد و تا هنگام وفاتش،حتی یک کلمه با ابوبکر سخن نگفت5. در نهج البلاغه درباره فدک چنین آمده است: «ازمیان آن چه آسمان بر آن سایه افکنده، تنها فدک در دست ما بود که گروهی بر آن بخلورزیدند و گروهی هم از آن چشم پوشیدند و خداوند، بهترین داوراست»6.
سرانجام در دورانمتوکل عباسی، فدک از فاطمیان پس گرفته شد؛ درختانش به دستور شخصی به نام «عبداللهبن عمر بازیار»، قطع شدند و روسیاهی آن برای بدخواهان باقی ماند. ناگفته نماند کهقطع درختان در حالی انجام گرفت که یازده درخت خرمایی که به دست مبارک پیامبرصلیالله علیه وآله در آن کاشته شده بودند، هنوز باقی بودند. شخصی که آن درختان را قطعکرد، «بشران بن ابی امیه ثقفی» نام داشت که پس از بازگشت به بصره - آن گونه که درتاریخ آمده است - فلج شد.7

چرا امیرالمؤمنین علیه السلام فدک را پسنگرفت؟

اما درباره این کهچرا حضرت علیعلیه السلام پس از به حکومت رسیدن، فدک را پس نگرفت از سوی امامانمعصومعلیهم السلام، چنین آمده است: ابوبصیر می گوید: از امام صادقعلیه السلامپرسیدم: چرا حضرت علیعلیه السلام پس از به حکومت رسیدن، فدک را پس نگرفت؟ آن حضرتفرمود: چون ظالم و مظلوم هر دو مرده بودند و خداوند، ظالم را کیفر و مظلوم را پاداشداده بود و علی بن علی بن ابیطالبعلیه السلام خوش نداشت چیزی را که غاصب آن، کیفر و مظلومآن، پاداش دیده، برگرداند.8
شخصی از امام کاظمعلیه السلام پرسید: چراعلیعلیه السلام فدک را باز پس نگرفت؟ امام در جواب فرمود: ما خاندانی هستیم که ولیمان خداست و حق ما را تنها او می گیرد. ما اولیای مردم هستیم و حقوق آنان را از ستمگران باز پس می گیریم؛ ولی برای خودمان، باز پس نمی گیریم9.
نویسندگان کتاب «اسرار فدک» در جواب اینسؤال، چنین نوشته اند: فدک تا غصب نشده بوده، ارزش یک ملک را داشت؛ ولی پس از غصبفدک، به بهای بی حرمتی به فاطمه زهرا سلام الله علیها، بازگرداندن دیگر چه ارزشیداشت؟ اگر زمین فدک بازگردانده شد، آیا بهای غصب آن که جسارت به ساحت پاک آن حضرتاست، قابل قصاص است؟ فدک از آن جهت برای فاطمه سلام الله علیها گرامی بود که یادگاررسول خدا و پشتوانه مالی برای اهل بیت و شیعیان بود؛ وگرنه فاطمه سلام الله علیهاکه به درآمد آن نیاز نداشت.
نویسندگان این کتاب در ادامه آورده اند: بازگرداندن فدک، به شوخی گرفتن غصب آن است. اگر هزار بار فدک بازگردانده شود، جنایتهولناکی که انجام شد، رنگ نمی بازد و آن روزهای غارت گری، هرگز فراموش نمیشوند.
آنان در ادامه مینویسند: یزید می خواست اموال به غارت رفته کربلا را با دادن اموالی عوض بدهد؛ ولیامام سجاد علیه السلام نپذیرفت و فرمود: در میان آن اموال، لباس حضرت فاطمه سلامالله علیها بود.10

پی نوشت:

1. اسراء، آیه 26.
2. طبرسی، مجمع البیان، ج3،ص411.
3. ابن ابی الحدید،شرح نهج البلاغه، ج16، ص 274.
4. جعفر سبحانی، فروغ ابدیت، ج 2،ص669.
5. صحیح مسلم، ج 3،ص 1380.
6. نهج البلاغه،ترجمه فیض السلام، نامه 45.
7. احمدی میانجی؛ مکاتیبالرسول.
8. مجلسی،بحارالانوار، ج 29، ص395.
9. همان.
10. محمدباقر انصاری و سید حسین رجایی،اسرار فدک، ص213

:: موضوعات مرتبط: تحقيقات،مقالات , حضرت زهرا(س) , ,
:: برچسب‌ها: ماجرای فدک , فدک چیست , فدک حضرت زهرا , ماجرای فدک حضرت زهرا , فدک و حضرت زهرا , ایام فاطمیه ,
:: بازدید از این مطلب : 3613